Hilmi Bahadır BARÇIN Sayıştay Başdenetçisi
GİRİŞ
4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun idare sistemimize hediye ettiği önemli uygulamalardan birisi de hizmet alım ihalelerinin kapsamının genişlemesi olmuştur. Kamu İhale Kanunu’nda “bakım ve onarım, taşıma, haberleşme, sigorta, araştırma ve geliştirme, muhasebe, piyasa araştırması ve anket, danışmanlık, tanıtım, basım ve yayım, temizlik, yemek hazırlama ve dağıtım, toplantı, organizasyon, sergileme, koruma ve güvenlik, mesleki eğitim, fotoğraf, film, fikri ve güzel sanat, bilgisayar sistemlerine yönelik hizmetler ile yazılım hizmetlerini, taşınır ve taşınmaz mal ve hakların kiralanmasını ve benzeri diğer hizmetler” hizmet tanımı içerisinde yer almaktadır.
4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun yürürlüğe girdiği 2003 yılından itibaren aradan geçen 10 yıl gibi kısa bir süre geçmesine rağmen sonunda özellikle temizlik, güvenlik, yemek hazırlama ve dağıtım, veri hazırlama ve kayıt, sekreterlik, yardımcı zabıta vb. personel çalıştırılmasına dayalı hizmet alım ihaleleri tüm devlet kurum ve kuruluşlarında yaygınlaşmıştır. Personel çalıştırılmasına dayalı hizmet alım ihalelerinde yıllardan beri çeşitli problemler oluşturan kısa vadeli sigorta prim oranlarında tarife farklılıklarından kaynaklanan sorun Eylül tarihinden itibaren sona ermiş gözükmektedir. Ancak Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) açısından bu sorun çözülmüş gözükse de idarelerimizin fazla ödeme de bulunmaması için 2013 yılının son 4 ayı içersindeki hak edişleri kontrol etmelerinde isabet olduğunu düşünmekteyiz. Bu makalede kısa vadeli sigorta prim oran kaynaklı problemin nedenleri, nasıl çözüldüğü ve 2013 yılının son 4 ayındaki risk üzerinde durulacaktır.
1. HİZMET ALIM İHALELERİNDE KISA VADELİ SİGORTA PRİM ORANLARINDAKİ SORUN:
1.1. Eski Kısa Vadeli Sigorta Prim Oranları Uygulaması
5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun “Kısa vadeli sigorta kolları prim tarifesi ve işkollarının ve işlerin tehlike sınıf ve derecelerinin belirlenmesi” başlıklı eski 83’ncü maddesine göre; Kısa vadeli sigorta kolları primi, yapılan işin iş kazası ve meslek hastalığı bakımından gösterdiği tehlikenin ağırlığına göre tespit edilir. İş kolları tehlikenin ağırlığına göre sınıflara, bu sınıflar da özel iş şartlarına ve tehlikeyi önlemek için alınmış olan tedbirlere göre derecelere ayrılır. Hangi iş kollarının hangi tehlike sınıfına girdiği, tehlike sınıf ve derecesine ait prim oranlarının ve tehlike derecelerinin belirlenmesinde uygulanacak esaslar, ilgili bakanlıkların görüşleri de alınarak Bakanlığın teklifi üzerine Bakanlar Kurulu kararıyla yürürlüğe konulacak bir tarife ile tespit edilir. Prim tarifesi gerekli görülürse aynı usulle değiştirilebilir.
Yukarıda bahsedilen işkollarının ve işyerinin hangi tehlike sınıfına girdiğinin, tehlike sınıf ve derecesine ait prim oranlarının ve tehlike derecelerinin belirlenmesinde uygulanacak usul ve esaslar 22.09.2008 tarihli ve 2008/14173 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile belirlenmiştir.[i]
Bu usul ve esasların 5’nci maddesi uyarınca tarife eki listede işkolları on iki tehlike sınıfına ayrılmış olup bu sınıfların normal prim oranlarının, en düşük haddi % 1, en yüksek haddi % 6,5 olarak belirlenmiştir.
Örneğin usul ve esaslarda, temizlik hizmet alım ihalelerinde bu oran % 1 olarak belirlenmiştir. Aynı şekilde güvenlik hizmet alımında da %1; motorlu taşıt araçlarının kiralanmasında ise bu oran % 1,5 olarak belirlenmişti.
İşyerinin hangi tehlike sınıf ve derecesine girdiğinin tespiti Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) ‘nun yetkisine bırakılmıştı. Kurum yapılan işin belirtilen tarifeye göre hangi tehlike ve sınıf derecesine girdiğini ve ödenecek kısa vadeli sigorta prim oranını belirleyerek, ilgili işverene veya 5510 Sayılı Kanunun 4/1/b bendi kapsamındaki sigortalıya tebliğ etmekteydi.
1.2. Hizmet Alım İhalelerindeki Sorun
Hizmet alım ihalelerinde ihale konusu hizmetin iş kazası ve meslek hastalığı bakımdan gösterdiği tehlike sınıf ve derecelerine ilişkin kısa vadeli sigorta kolları prim oranı, Sosyal Güvenlik İl Müdürlüğünden alınacak yazı ile tespit edilerek idarelerce yaklaşık maliyet hesabı buna göre yapılmakta ve idareler bu prim oranına idari şartnamenin 25’nci maddesinde yer verilmektedir.
Sosyal Güvenlik İl Müdürlüğüne yazılacak yazılarda; prim oranının doğru belirlenmesi için ihale konusu işin niteliği ihale dokümanında yapılan düzenlemeler esas alınarak ayrıntılı bir şekilde belirtilmesi gerektiği Kamu İhale Genel Tebliğ’inde de belirtilmiştir.[ii]
Ancak uygulamada şöyle bir sorun yaşanmaktaydı:
İdareler ihaleye çıkarken temizlik hizmet alımlarında, işin tanımında cam silmenin dahil olduğunu SGK’na bildirmekte ve SGK temizlik hizmet alımında cam silmenin de işin tanımı içinde olmasından dolayı kısa vadeli sigorta prim oranlarını yüzde 1,5 olarak belirlemekteydi. Ve idare yaklaşık maliyetini bu orana göre hesaplamakta ve idari şartnamesinin 25 inci maddesinde yüzde 1,5 olarak belirtmekteydi.
İhaleyi kazanan yüklenici işyeri tescili ve işçilerinin kayıtları için SGK’ya gittiğinde ise yüklendiği iş içerisinde cam temizliğinin olduğunu beyan etmez ise SGK yüklenici firma için kısa vadeli sigorta prim oranı yüzde 1 olarak kayıt altına alınmaktaydı. Eğer idare tarafından hak ediş belgelerinde aylık prim ve hizmet belgelerindeki prim oranının prim tarifesine uygun olup olmadığını kontrol edilmez ise yarım puanlık bir fazla ödemede bulunulmaktaydı.
2. KISA VADELİ SİGORTA PRİM ORANLARINDAKİ SORUNUN ÇÖZÜLMESİ VE BERABERİNDEKİ SORUN
19.01.2013 tarihli ve 28533 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 6385 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun’un 9 uncu maddesi ile 5510 Sayılı Kanunun 81 inci maddesinin birinci fıkrasının (c) bendi aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir:
“Kısa vadeli sigorta kolları prim oranı, sigortalının prime esas kazancının %2’sidir. Bu primin tamamını işveren öder. Bu oranı %1,5 oranına düşürmeye ya da %2,5 oranına artırmaya Bakanlar Kurulu yetkilidir.”
Böylece kısa vadeli sigorta kolları prim oranı bütün işyerleri için % 2 olarak sabitlenmiştir. Yukarıda örnek olarak verdiğimiz temizlik hizmet alım ihalesi örneğinde iş ister cam temizliğini kapsasın; isterse kapsamasın kısa vadeli sigorta prim oranı % 2 oranı ile uygulanacaktır. Uygulama 01.09.2013 tarihinde yürürlüğe girmiştir.
Ancak 2013 yılı için ihale uygulamalarında ihaleye ilişkin idari şartnamede kısa vadeli sigorta prim oranı %3 olarak belirlemiş iseler ve idaremiz hak edişleri bu oran dahilinde ödemeye devam etmekte ise ve KVSP %2’ye düştüğünden dolayı %1’lik bir fazla ödemede bulunmaktadırlar.
Burada bir örnek hesapla yöntemi vermekte fayda bulunmaktadır. Asgari ücret üzerinden personelin ücretlerinin ödendiği bir ihalede KVSP oranlarının durumuna göre işveren payı aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.
KVSP =%1,5 | KVSP = %2 | KVSP= %3 | |
ASGARİ ÜCRET | 1.021,50 | 1.021,50 | 1.021,50 |
YOL | 130,00 | 130,00 | 130,00 |
YEMEK[iii] | 141,96 | 141,96 | 141,96 |
BRÜT TOPLAM | 1.293,46 | 1.293,46 | 1.293,46 |
İŞVEREN SGK PAYI | 19,40 | 25,87 | 38,80 |
Yukarıdaki tablo doğrultusunda;
a) İdari şartnamede KVSP % 1,5 oranı olarak belirlenmiş ise Eylül ayından itibaren yükleniciye işçi başına aylık 25,87-19,40 = 6,47 TL KVSP oranı kaynaklı bir ödemede bulunmamız gerekmektedir.
b) İdari şartnamede KVSP % 3 oranı olarak belirlenmiş ise Eylül ayından itibaren yükleniciden işçi başına aylık 38,80- 25,87 = 12,93 TL KVSP oranı kaynaklı bir kesintide bulunmamız gerekmektedir.
SONUÇ
5510 sayılı Kanun’un 81 inci maddesine göre kısa vadeli sigorta kolları prim oranı %1 ila %6,5 arasında değişiklik göstermekteydi. 19/01/2013 tarihli ve 28533 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 6385 sayılı “Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun”un 9 uncu maddesi ile 5510 sayılı Kanunun Prim oranları ve Devlet katkısı başlıklı 81 inci maddesi değiştirilerek bu oran % 2 olarak sabitlenmiştir.
Ayrıca yapılan bu düzenlemeye paralel olarak, 5510 sayılı Kanunun “Kısa vadeli sigorta kolları prim tarifesi ve işkollarının ve işlerin tehlike sınıf ve derecelerinin belirlenmesi” başlıklı 83 üncü ve “Tehlike sınıf ve derecelerini etkileyebilecek değişiklikler” başlıklı 84 üncü maddesi yine aynı tarihten geçerli olmak üzere yürürlükten kaldırılmıştır.
Söz konusu uygulama 1 Eylül tarihinden itibaren yürürlüğe girmiştir. Sonuç olarak hizmet alım ihalelerinde idare-yüklenici–SGK üçlüsü arasındaki işlemlerden kaynaklı kısa vadeli sigorta prim oranlarında makalede bahsetmiş olduğumuz sorunlarda sona ermiş olacaktır.
Yeni düzenlemeden düzenleme öncesi prim oranı %2 olan ihaleler etkilenmeyecektir. Ancak ihale de KVSP %2’nin altında olan işlerde yükleniciye artı ödeme; ihalede KVSP %2’nin üzerinde olan işler için ise yükleniciden KVSP kaynaklı kesinti yapılacaktır. Bu nedenle özellikle 2013 yılı ihalelerinde KVSP oranlarını yüzde 2’den fazla belirleyen idarelerimizin fazla ödemede bulunmamaları için yılın son 4 ayına ilişkin hak edişleri incelemelerinde fayda bulunmaktadır.
[i] 29.09.2008 tarihli ve 27012 Sayılı (2. Mükerrer ) Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
[ii] Kamu İhale Genel Tebliğ madde 78.11
[iii] Sigorta prim oranından muaf yemek bedeli günlük 2,04 TL(01.07.2013-31.12.2013 tarihleri arasında)