Sınır Değer ve Aşırı Düşük Teklif Sorgulaması

• Haziran – Temmuz, 2014 Dr. Ferhat GÜNDÜZ İhale Makale

Dr. Ferhat GÜNDÜZ Sayıştay Uzman Denetçisi

1. GİRİŞ

Getiriliş gayesi açısından faydalı olmakla beraber uygulaması göz önüne alındığında, idarelere, isteklilere ve Kamu İhale Kurumuna (Kurum) belki de en zorluk çıkartan konuların başında aşırı düşük teklif sorgulaması gelmektedir. İlk başlarda idarelerin keyfi uygulamalarının yoğun olarak görüldüğü bu alan son düzenlemelerle, işin yapılmasının ekonomik ve özgün olması, sahip olduğu avantajlı koşulları hususunda yapılacak belgelendirmelerden ziyade, sadece şekil kurallarına uygun olarak yapılacak belgelendirmenin yeterli olarak kabul edildiği bir aşamaya gelmiştir.

Gelinen son noktada özellikle hizmet alımlarında aşırı düşük teklif sorgulaması büyük bir sorun haline gelmiştir. 19.02.2014 tarih ve 28918 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 6518 sayılı torba yasa ile 4734 sayılı Kanunda değişiklikler yapılmıştır. Yapılan değişikliklerin en önemlilerinden birisi aşırı düşük teklif sorgulaması yapısının yeniden tasarlanmış olmasıdır. Bu çalışmamızda getirilen düzenleme üzerinde durulacak ve Kurumun ikincil mevzuatta yapmayı düşündüğü değişiklikler, yine Kurumun idarelere görüş için gönderdiği 25.03.2014 yazı üzerinden ele alınacaktır.

2. KANUNDA AŞIRI DÜŞÜK TEKLİF SORGULAMASI

4734 sayılı Kanunun 38 inci maddesinin son fıkrası şu şekilde değiştirilmiştir:

“Kurum, ihale konusu işin türü, niteliği ve yaklaşık maliyeti ile ihale edilme usulüne göre aşırı düşük tekliflerin tespiti, değerlendirilmesi ve ekonomik açıdan en avantajlı teklifin belirlenmesi amacıyla sınır değerler ve sorgulama kriterleri belirlemeye, ihalenin bu maddede öngörülen açıklama istenilmeksizin sonuçlandırılabilmesine, ayrıca yaklaşık maliyeti 8 inci maddede öngörülen eşik değerlerin yarısına kadar olan hizmet alımları ile yapım işleri ihalelerinde sınır değerin altında olan tekliflerin bu maddede öngörülen açıklama istenilmeksizin reddedilmesine ilişkin düzenlemeler yapmaya yetkilidir. İhale komisyonu bu maddenin uygulanmasında Kurum tarafından yapılan düzenlemeleri esas alır.”

Mezkûr değişikliğin gerekçeleri olarak ise; şikâyetlerin çokluğu, hizmet alımlarında teklif edilen fiyatların ticari veriler ve hayatın olağan akışı ile uygunluğu konusunda tereddütlerin oluşması ve bu sorunların giderilmesi, ihalelerin hızlı bir şekilde tamamlanması ve aşırı düşük teklif sorgulaması yapılmadan ihalelerin tamamlanması gösterilmiştir.

Yapılan bu düzenleme ve düzenleme öncesi uygulamalar bir arada ele alındığında aşağıdaki tespitlerin yapılmasında fayda mülahaza edilmektedir:
 

• İdarelerin aşırı düşük teklif sorgulamasında re’sen hareket etme imkânı ortadan kaldırılmış ve “Aşırı Düşük Teklifler” başlıklı 38 inci maddenin uygulanmasında ihale komisyonlarının Kurum tarafından yapılan düzenlemeleri dikkate alması gerektiği hüküm altına alınmıştır. Bu hüküm gereği, Kurum yapacağı düzenlemelerle ihale komisyonunu görevli kılabileceği gibi, ihale komisyonunun aşırı düşük teklif sorgulaması hususunda elini tamamen de bağlayabilir.
• Mal ve hizmet alımları ile yapım işleri için farklı aşırı düşük teklif sorgulaması usulleri getirilebilecek; aynı zamanda, ihale yöntemleri için de – açık ihale, pazarlık ve belli istekliler arasında ihale- farklı usullerle aşırı düşük teklif sorgulaması yapılabilecektir.
• Bazı ihale yöntemlerinde aşırı düşük teklif sorgulaması yapılmasına ihtiyaç duyulmayabilecektir.
• Yaklaşık maliyeti belli sınıra kadar ihalelerde aşırı düşük teklif sorgulaması yapılmayabilecektir.
• Yaklaşık maliyeti 8 inci maddede öngörülen eşik değerlerin yarısına kadar olan hizmet alımları ile yapım işleri ihalelerinde sınır değerin altında olan tekliflerin doğrudan değerlendirme dışı bırakılmasına yönelik düzenlemeler yapılabilecektir.

Tüm bu düzenlemeler çerçevesinde, aşırı düşük teklif sorgulamasının yeniden kurgulandığını rahatlıkla ifade edebiliriz. Böyle bir kurgu, 4734 sayılı Kanunda temel olarak yapılmış olmakla birlikte, bunun ikincil mevzuata sağlıklı aktarılması, kanunda yapılan düzenleme kadar önemli olacaktır.

3. HİZMET İŞLERİNDE AŞIRI DÜŞÜK TEKLİF SORGULAMASI NASIL OLACAK?

Bir önceki bölümde, 4734 sayılı Kanunda aşırı düşük tekliflerin nasıl ele alınacağına yönelik yapılan değişiklik üzerinde durulmuştur. Bu bölümde hizmet alımlarında aşırı düşük teklif sorgulamasının nasıl yapılacağı, Kurum tarafından idarelere gönderilen taslak üzerinden ele alınacaktır.

3.1. Aşırı Düşük Teklif Sorgulaması Yapılmayacak Haller

Hizmet alım ihaleleri uygulama yönetmeliğinin (Yönetmelik) 59 uncu maddesinde yapılması düşünülen değişiklikle birlikte, aşağıda hallerde aşırı düşük teklif sorgulaması yapılmayacak ve firmalar elenmeyecektir.
 

• 4734 sayılı Kanunun 38 inci maddesinde öngörülen açıklama istenmeksizin en düşük teklif üzerinde bırakılacağına ilişkin düzenleme bulunan ihaleler: Hizmet alımlarında aşırı düşük teklif sorgulaması yapılması zorunlu olmaktan çıkarılmakta, idarelerin idari şartnamelerde yapacakları düzenlemelere bırakılmaktadır. Yani takdir idarelere ait olacaktır. İdarelerin aşırı düşük teklif sorgulaması yapıp yapmama noktasında takdirinin bulunması, bütün hizmet alım ihalelerinde aşırı düşük teklif sorgulaması yapılmadan ihalelerin sonuçlandırılmasına imkân tanımaktadır. Söz konusu takdirin sorgulanması şansı olmadığı gibi, aşırı düşük sorgulamasının yapılmamasından kaynaklı, yapmayan kişilere yönelik herhangi bir sorumluluk da atfedilemeyecektir.
• Belli istekliler arasında ihale usulü ile yapılan hizmet alımları
• Pazarlık usulü ile yapılan hizmet alımları: 4734 sayılı Kanunun 21 inci maddesine göre pazarlık yöntemiyle gerçekleştirilen hizmet alımlarında aşırı düşük teklif sorgulaması yapılmayacaktır. Burada takdir hakkı bulunmamaktadır. Yani ihalenin yöntemi eğer pazarlık ise, aşırı düşük teklif sorgulaması yapılmadan ihale sonuçlandırılacaktır. Amaç ihalelerin çabuk ve sıkıntısız gerçekleştirilmesi olup, pazarlık usulünün bütün yöntemlerinde bu durum geçerli olacaktır. Yani pazarlık b maddesine göre ayrı, f maddesine göre ayrı uygulama yapılmayacaktır.
• En avantajlı teklifin fiyat ile birlikte fiyat dışı unsurların da dikkate alınarak belirleneceği ihaleler: Fiyat dışı unsur düzenlemesinin yapıldığı hizmet alımlarında aşırı düşük teklif sorgulaması yapılmadan ihaleler sonuçlandırılacaktır. Bu husus fiyat dışı unsurlar ile fiyatın aynı havuzda eşit şekilde toplanmasının getirdiği zorluklardan ve ihalelerin çabuk gerçekleştirilme ihtiyacından kaynaklıdır.
• Personel çalıştırılmasına dayalı hizmet alım ihaleleri: Personel çalıştırılmasına dayalı olan hizmet alım ihalelerinde (Tebliğin 78.1. maddesinde “ağırlıklı olarak personel çalıştırılmasına dayanan, çalıştırılacak personel sayısının belirlendiği ve haftalık çalışma saatlerinin tamamının idare için kullanıldığı hizmetler” şeklinde tanımlanmaktadır.) aşırı düşük teklif sorgulaması yapılmayacaktır. Bu düzenlemeyle beraber, bina temizlik ihalelerinde, güvenlik ihalelerinde, veri hazırlama ihalelerinde, destek personel temini ihalelerinde, malzemesiz yemek ihalelerinde aşırı düşük teklif sorgulaması yapılmadan ihaleler sonuçlandırılacaktır. Bu kapsamdaki ihalelerde aşırı düşük teklif sorgulaması yapılmayacak, en düşük teklif sahibi firmayla sözleşme imzalanacaktır. Bu sebeple, bu düzenlemeler yürürlüğe girdiğinde, zorunlu hale getirilen KİK İşçilik Hesaplama Modülü daha önemli olacak ve hizmet alımlarında eşit tekliflerle çok daha fazla karşılaşılacaktır. Ancak, özellikle personel çalıştırılmasına dayalı hizmet ihalesinin tam olarak tanımının yapılamamış olması, bu alanda sıkıntıların halen devam edebileceğine önemli bir işarettir. İlave olarak, personel mevzuatlarının Kurum haricindeki idareler tarafından düzenleniyor olması, personel çalıştırılmasına dayalı hizmetlerde aşırı düşük teklif sorgulaması yapılmamasının tek başına yeterli olamayacağını da göstermektedir.
• Ağaçlandırma, peyzaj, bakım-onarım, sigorta, toplantı, organizasyon, sergileme ve ağırlıklı edimi bu hizmetleri içeren ihaleler: Hizmet alım ihalelerinin bazılarında, personel çalıştırılmasına dayalı hizmetlerde olduğu gibi, aşırı düşük teklif sorgulaması yapılmadan ihaleler sonuçlandırılabilecektir. Bu kapsamda bazı hizmet alımlarının isimlerine yer verilmiş olmakla beraber, “ağırlıklı edimi bu hizmetleri içeren” ifadesi ile bu hizmetlere benzeyen diğer hizmet alımlarında da aşırı düşük teklif sorgulaması yapılmayacağı ortaya konulmuştur. Ancak, hizmet alım ihalelerinin mahiyetini ve aşırı düşük teklif sorgulaması dışında bırakılan hizmetleri düşündüğümüz zaman sorgulama yapılacak alanların çok fazla olmadığı görülmektedir. Kanaatimizce, bu alanlarda da idarelerin aşırı düşük teklif sorgulaması yapılması yönünde bir tercih kullanacağını çok fazla düşünmemekteyiz.

3.2. Aşırı Düşük Teklif Sorgulaması Yapılmadan Reddedilecek Haller

Yönetmeliğin değiştirilmesi düşünülen 59 uncu maddesinin 3 üncü fıkrasına göre;

“Yaklaşık maliyeti Kanunun 8 inci maddesinde öngörülen eşik değerin yarısına kadar olan ihalelerde, ihale dokümanında sınır değerin altında olan tekliflerin açıklama istenilmeksizin reddedileceğinin belirtilmesi halinde, birinci fıkra uyarınca teklifin sınır değerin altında olduğu tespit edilen isteklilerin teklifleri, ikinci fıkrada belirtilen açıklama istenmesi işlemleri yapılmaksızın reddedilir.”

Yeni düzenlemeler yürürlüğe girdiğinde, hizmet alımlarında, yaklaşık maliyeti eşik değerin yarısına kadar olan ihalelerde, aşırı düşük teklif sorgulaması yapılmadan isteklilerin elenmesi mümkün hale gelecektir. Bu takdir yine idarelere ait olacak olup, idarelerin söz konusu isteklilerin aşırı düşük teklif sorgulamasına tabi tutulmadan eleneceğine yönelik düzenlemeleri idari şartnamelerde yapması gerekmektedir. Bu takdirin de sorgulanması mümkün olamayacak, çünkü yasalar çerçevesinde verilmiş bir hak olarak kabul edilecektir.

Ancak, aynı maddenin beşinci fıkrasına göre yaklaşık maliyeti Kanunun 8 inci maddesinde öngörülen eşik değerin yarısına kadar olan malzemeli yemek ve personel-öğrenci taşıma ihalelerinde Yönetmeliğin 59 uncu maddesinin üçüncü fıkrasına göre düzenleme yapılması zorunludur. Bu düzenlemeden hareketle, net bir ifade olmamakla beraber, eşik değerin yarısını aşmayan malzemeli yemek ve personel-öğrenci taşıma ihalelerinde sınır değerin altında kalan firmalar doğrudan reddedilecektir. Kanaatimizce, bu düzenlemenin yanlış anlaşılmalara meydan vermeyecek şekilde netleştirilmesinde fayda bulunmaktadır.

Ayrıca, idari şartnameye eklenen 34 nolu dipnotta, idareler tarafından üç seçenekten bir tanesinin kullanılabileceği ifade edilmiş ve (III) nolu seçenekte de şu ifadelere yer verilmiştir:

“(2) Teklifi sınır değerin altında olduğu tespit edilen isteklilerin teklifleri, Kanunun 38 inci maddesinde öngörülen açıklama istenilmeksizin reddedilecektir.”

Görüleceği üzere, yaklaşık maliyeti önemli olmadan, bütün hizmet alımlarında sınır değerin altındaki tekliflerin reddedilme ihtimali de bulunmaktadır. Ancak, genel mantık içerisinde sınır değerin altında kalan tekliflerin reddedilme işleminin sadece yaklaşık maliyeti eşik değerin yarısına kadar olan hizmet alımlarında uygulanması gerekmekteyken, bunun bütün hizmet alımlarına yaygın uygulanması kanaatimizce doğru olmayacaktır.

3.3. Aşırı Düşük Teklif Sorgulaması

Hizmet alım ihalelerinde, aşırı düşük teklif sorgulaması yönünde takdirini kullanan idareler, KİK tarafından oluşturulan formüle (Bu formüle uyarlı bir uygulama programı – sınır değer hesaplama aracı – hazırlanmaktadır.) göre sınır değer tespiti yapacak ve sınır değerin altında kalan firmalara aşırı düşük teklif sorgulaması yapılacaktır. Aşırı düşük teklif sorgulamasının nasıl yapılacağı ve hangi bileşenler üzerinden bunların gerçekleştirileceği ise Tebliğde değişiklik öngören taslakta detaylı olarak izah edilmektedir:

• Giyim unsurlarına teknik şartnamede yer verilecek ve yeni düzenlemelerin yürürlüğe girmesiyle birlikte, aşırı düşük teklif sorgulamasında giyim için açıklama istenilmeyecektir. Çünkü giyim % 4 sözleşme giderleri ve genel giderler içerisinde kabul edilecektir.
• Sözleşme giderleri ve genel giderler % 3’ten % 4’e çıkarılmakta ve içerisinde, önceki düzenlemeden farklı olarak, giyim gideri, İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu uyarınca işyeri hekimliği ve iş güvenliği uzmanı ücreti, silahlı atış eğitim gideri, özel güvenlik mali sorumluluk sigortası gideri ve yuvarlamadan kaynaklı hesaplama farklılıkları yer almaktadır. Kanaatimizce böyle bir yaklaşım ihalelerde tereddütleri ortadan kaldıracak olmakla beraber, bu oranın içerisinde yer alan girdilerin gerçek mahiyetlerine çözüm üretmekten oldukça uzaktır.
• Personel çalıştırılmasına dayalı hizmetlerde aşırı düşük teklif sorgulaması yapılmayacağı yönetmelikte bahsedilmesine rağmen, tebliğde sanki aşırı düşük teklif sorgulaması yapılacakmış gibi düzenleme yapılması uyumsuz olmuştur.
• Personel çalıştırılmasına dayalı ihalelerde sözleşme gideri ve genel giderler dâhil toplam asgari işçilik maliyetinin altında kalan tekliflerin değerlendirme dışı bırakılacağı ifade edilmesine karşın, kanaatimizce bu şekilde yapılacak bir işlem hatalara sebebiyet verecektir. Çünkü isteklilere niçin mezkûr maliyetin altında kalındığı sorulmadan böyle bir işlemin yapılması, şikâyetlere, itirazen şikâyetlere ve mahkeme kararlarına konu olabilecektir.
• Aşırı düşük teklif sınır değeri için formül geliştirilmiştir. Söz konusu formül karışık, anlaşılması zor ancak, yinede ihalelere katılan firmaların sınır değeri tespit etmesine engel değildir.
• Yapılacak belgelendirme yöntemleri önceki düzenlemelerde olduğu gibi detayı ile Tebliğde izah edilmektedir.
• Malzemeli yemek alımları aşırı düşük teklif sorgulaması için yeni bir yapı getirilmiş ve idarelerin teknik şartnamede iki haftalık örnek menü düzenlemesi yapması ve menülerin girdi miktarlarının belirtilmesi öngörülmüştür. İstekliler bu girdi miktarları ve buna uyarlı “Malzemeli Yemek Sunumu Hesap Cetveli” üzerinden açıklamalarını yapacaklardır. Ana çiğ girdilerin ve işçiliklerin maliyetleri toplam teklif edilen bedelin % 80’inden az, % 95’inden fazla olamayacaktır. Yardımcı giderler için istekliler açıklamada bulunmayacak, ancak, teklifin belli bir oranı bu girdilere ayrılacaktır.
• Hayatın olağan akışına veya ticari gereklere aykırılık gibi nedenler isteklilerin değerlendirme dışı bırakılma gerekçeleri olarak kabul edilmeyecek.
• Tebliğe eklenen madde ile personel çalıştırılmasına dayalı hizmet alımlarında işçilik hesaplama modülünün, bütün hizmet alımlarında da sınır değer hesaplama aracının kullanılması zorunlu hale gelmektedir. İşçilik hesaplama modülünün kullanımının zorunlu hale getirilmesi, özellikle personel çalıştırılmasına dayalı hizmetlerde eşit tekliflerin çıkma ihtimalini artırmıştır. Böyle bir netice tekliflerin eşitliği halinde nasıl hareket edileceği sorusunu gündeme getirmiş olup, yönetmelik değişikliği ile söz konusu soruna çözüm ortaya konulmuştur.
• Yönetmeliğin 63 üncü maddesinde yapılması düşünülen değişiklikle, hizmet alım ihalelerinde tekliflerin eşitliği halinde, öncelikle isteklinin gelir tablosundan hesaplanan net kar/net satış gelirleri oranının yüksekliği daha sonra da 4734 sayılı Kanun kapsamındaki hizmet işlerine ait sözleşme tutarları toplamının düşüklüğü dikkate alınacaktır. Bunlar da yetersiz olursa isteklinin korumalı iş yerine sahip olması ve faaliyet süresinin uzunluğu göz önünde bulundurulacaktır. Görüleceği üzere öncelikle kar ve satış arasındaki ilişkiye bakılmaktadır. Ancak, bunların parasal büyüklüğü değil, birbirlerine oranı önemlidir. Bu sebeple, faaliyeti olmayan ancak yüksek karı olan firmalar ihalelerde tercih edilebilecek, çok fazla satışı olan ancak, karı oransal olarak düşük firmalar tercih edilmeyecektir. İlave olarak, eşit teklif verenlerden bir tanesinin işletme hesabına göre defter tutması, yani şirket olmaması, halinde, 4734 sayılı Kanun kapsamında en az sözleşme bedeli imzalayan firma tercih edilecektir. Bunların uygulamalara nasıl yansıyacağını merak etmekle beraber, özellikle ihalelerde firmaların bu özellikleri rahatlıkla manipüle edebileceğini düşünmekteyiz.

4. MEVZUAT DEĞİŞİKLİKLERİNE YÖNELİK ÖNERİLER

19.02.2014 tarihinde yapılan ve 4734 sayılı Kanunun aşırı düşük teklifler kısmını ilgilendiren yasa düzenlemesi, 20.05.2014 tarihinde yürürlüğe girecektir. Söz konusu kanun düzenlemesinin yürürlüğe girmesiyle beraber, özellikle hizmet alımlarında[1] aşırı düşük teklif sorgulaması açısından yeni bir sayfa açılacaktır.

Bu tarihe kadar yapılacak her türlü önerinin faydalı olacağı ve yapılacak düzenlemelere katkı sağlayacağı düşüncesiyle, mevcut taslakta var olan hatalara ve taslağa yönelik önerilere aşağıda yer verilmiştir:

• Aşırı düşük teklif sorgulaması ile ilgili bütün ihale türlerini kapsayacak şekilde çerçeve bir yapı oluşturulması ve bu yapı oluşturulduktan sonra detayların netliğe kavuşturulması daha uygun olacaktır.
• Personel çalıştırılmasına dayalı hizmetlerde aşırı düşük teklif sorgulaması yapılmayacağı belirtilmesine karşın, Tebliğ değişiklikleri tam ters mahiyette düzenlemeler ihtiva etmektedir. 
• Aşırı düşük teklif sorgulaması yapılmayan hallerde sınır değer belirlemeye gerek olmadığından dolayı, tip idari şartname dipnotlarının buna uyarlı hale getirilmesi uygun olacaktır.
• Yönetmeliğin 59 uncu maddesinin beşinci fıkrasına göre yaklaşık maliyeti Kanunun 8 inci maddesinde öngörülen eşik değerin yarısına kadar olan malzemeli yemek ve personel-öğrenci taşıma ihalelerinde Yönetmeliğin 59 uncu maddesinin üçüncü fıkrasına göre düzenleme yapılması zorunludur ifadesi net olmadığından yanlış anlamalara sebebiyet verebilecektir. Çünkü atıf yaptığı fıkrada, takdir idarelere bırakılmakta, idarelerin zorunlu olarak uygulayacağı bir usul öngörülmemektedir.Yönetmeliğin 59 uncu maddesinin
• ikinci fıkrasında aşırı düşük tekliflerin yazılı olarak belgelendirilmesine yönelik hususlar ifade edilirken, bu hususların Tebliğde karşılığının bulunmadığı dikkate alınmamaktadır. Yani belgeli açıklama ekonomiklik, avantajlı koşullar veya işin özgünlüğü üzerine yapılmamakta, Tebliğ ise böyle bir açıklama öngörmemektedir.
• İdari şartname dipnotunda yapılması düşünülen değişiklikte, yaklaşık maliyeti Kanunun 8 inci maddesinde öngörülen eşik değerin yarısına kadar olan ihalelerde (III) nolu seçeneğin kullanılamayacağı ifade edilmektedir. (III) nolu seçenekte ise şu ifade yer almaktadır: “(2) Teklifi sınır değerin altında olduğu tespit edilen isteklilerin teklifleri, Kanunun 38 inci maddesinde öngörülen açıklama istenilmeksizin reddedilecektir.” Hem kanunda, hem de yönetmelikte, yaklaşık maliyeti eşik değerin yarısına kadar olan hizmetlerde, aşırı düşük tekliflerin doğrudan reddedilebileceği belirtilmesine karşın, dipnotta bu şekilde bir ifade kullanılması uyumlu olmamıştır. Dipnot bütün hizmet alımlarında sınır değerin altında kalan firmaların doğrudan değerlendirme dışı bırakılmasına hizmet etmekle beraber, yaklaşık maliyeti eşik değerin yarısına kadar olan hizmetlere yönelik bu yönde bir düzenleme konulmamıştır. Oysa bu takdir yine yönetmeliğin 59 uncu maddesi gereği idarelerdedir. Bu yapısıyla yönetmelik ile tip idari şartname değişikliklerinde uyumsuzluk olduğu düşünülmektedir.
• Hizmet alımlarında tekliflerin eşitliği halinde dikkate alınacak bir numaralı kriter net kar (net zarar)/net satış geliri oranı olarak gösterilmektedir. Ancak, kanaatimizce bu oranın tek başına kullanılmasından ziyade, devir hızı rasyolarından uygun olacak bir tanesinin seçimi ile bir arada kullanılması daha doğru olacaktır. Çünkü net kar/net satış geliri oranı hileli olarak kullanılabileceği gibi, istekli hakkında net bilgiler de üretmemektedir. İlave olarak işletme hesabı esasına göre defter tutan isteklilerin ihaleye katılması halinde öncelikle uygulanacak kriter değişmekte ve 4734 sayılı Kanun kapsamında hizmet işlerine ait sözleşme tutarları toplamının düşüklüğü dikkate alınmaktadır. Bu durum da ihalelerde hileli kullanılmaya müsait bir alandır. İhaleye katılan firmalar sırf bundan yararlanmak için gerçek kişi istekli firmaları ayarlayabilir veya ihaleye katılmasını isteyebilir. Burada özellikle daha önce iş yapan firmalara güvenden ziyade, hiçbir tecrübesi olmayan firmalara hizmet ihalelerinin verilmesi sonucu ön plana çıkmaktadır.
• Sözleşme Giderleri ve Genel Giderler % 3’ten % 4’e çıkarılmaktadır ve içerisine yeni olarak giyim gideri, iş sağlığı ve güvenliği kanunu uyarınca çalıştırılacak işyeri hekimliği ve uzmanı ücretleri, silahlı atış eğitim gideri, özel güvenlik mali sorumluluk sigortası gideri ve yuvarlamadan kaynaklı hesaplama farklılıkları girmektedir. Öncelikle bu oranın bu maliyetleri karşılama noktasında yetersiz olacağını ve idareler nezdinde davaların açılabileceğini görmemiz gerekir. İlave olarak, özellikle yuvarlamadan kaynaklı hesaplama farklılıklarının nasıl bu kapsamda değerlendirileceği net değildir. Yani, kullanımı zorunlu hale gelen İşçilik Hesaplama Modülünde tespit edilen tutar hatalı ve yuvarlama hatası yapıyorsa, doğru tutar ise bu modülden elde edilen tutarın üzerindeyse, bu durumda işçilik hesaplama modülünün kabul edilmesi SGK ve İş Mevzuatına aykırı olacaktır. Bu sebeple özellikle bu durumun netliğe kavuşturulmasında azami fayda bulunmaktadır.
• % 4 içerisinde yer alan maliyet unsurlarını azaltacak veya ortadan kaldıracak veya idarelere yükleyecek yöntemler üzerinde durulması daha uygun olacaktır.
• % 4 içerisinde salt güvenlik ihalelerini ilgilendiren girdiler yer aldığından, güvenlik harici hizmet alım ihalelerinde % 4’lük bu gider anlamını yitirebilecektir.
• Eğitim gideri % 4 içerisinde kabul edilmesine karşın, Tebliğin 78.31. maddesinde eğitim giderinin mesai saati dışında olması hali düzenlenmiştir. Bu kapsamda, eğitim giderinin önemli bir bileşen olup olmadığının ve % 4 içerisindeyse, mesai ayrımının olup olmayacağının netliğe kavuşturulması gerekir. Çünkü % 4 içerisinde olan bir giderin ne zaman yapıldığı önemli olmayacaktır.
• Ayni teklif verileceği belirtilen yemek ve yol giderlerinin Tebliğin 78.22. maddesine göre ayrı iş kalemi olarak gösterilmesinin esas olduğu ifade edilmektedir. Bu durum, kullanımı zorunlu hale getirilen işçilik hesaplama modülü ile uyumluluk arz etmemektedir. Ayrı belirtilen bu giderlerin üzerine % 4 sözleşme giderleri ve genel giderlerin eklenip eklenmeyeceği, eklenecekse bunun modül üzerinden yapılması halinde, ayrı iş kalemi olarak gösterilmesinin sıkıntılara yol açabileceği düşünülmektedir.
• Tebliğe eklenmesi düşünülen 78.29. maddesinde sözleşme giderleri ve genel giderler dâhil toplam asgari işçilik maliyetinin altında işçilik bedeli sunan isteklilerin doğrudan değerlendirme dışı bırakılacağı ifade edilmektedir. Ancak, bu düzenleme SGK ve İş mevzuatlarına aykırıdır. Çünkü bu maliyetin altında teklif verebilecek haller olabileceği gibi, dikkatlerden kaçan bir hususta olabilir. Bu sebeple, kanaatimizce, açıklama yazısı istenildikten sonra değerlendirme dışı bırakılacağının ifade edilmesi daha uygun olacaktır.
• Tebliğin 79.3.3.1.4. maddesinde fiyat tekliflerinin teklife konu alanda faaliyet gösterenlerden alınması gerektiği ifade edilmesine karşın, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nda böyle bir durum bulunmamakta, herkes faaliyet alanı ile ilgili olmasa da fatura kesebilmektedir. Bu sebeple bu düzenlemenin uygun olmadığı düşünülmektedir.
• Tebliğin 79.5.4. maddesine göre işçilik hesaplama modülünün kullanılması zorunluluk haline gelmektedir. Ancak, modül mahiyet itibarıyla tam doğru olmadığından ve olası mevzuat değişikliklerini de tam olarak yansıtmayacağından dolayı böyle bir zorunluluk kanaatimizce sorunlara sebebiyet verecektir. Bu husus tekliflerin eşitliği ve modülün altında olan tekliflerin doğrudan elenmesi ile bir arada ele alındığında tablo daha net ortaya çıkmaktadır.

5. SONUÇ

İhale sisteminde en çok sorun yaratan ve özellikle hizmet alımlarında idareleri en çok uğraştıran aşırı düşük teklif sorgulamasının yeniden kurgulanmasının fayda sağlayacağını düşünmekteyiz. Bu düşünce ve Kurum tarafından idarelere gönderilen değişiklik taslakları çerçevesinde, idarelerin hizmet alımlarının büyük kısmında aşırı düşük teklif sorgulaması yöntemini tercih etmeyeceğini iddia etmekteyiz.

Ancak, isteklilerin ve aynı zamanda idarelerin rekabet, şeffaflık ve eşit muamele ilkeleri çerçevesinde hareket etmesi arzu ediliyorsa aşırı düşük teklif sorgulaması yapısının dikkatle düşünülmesi lazımdır.

Kurumun taslak değişiklikleri üzerinden kaleme aldığımız bu yazıda yer verilen birçok düzenlemenin değişeceği düşüncesinde olmakla beraber, bunların kaleme alınması ve olası hataların en baştan çözümü adına fikir üretilmesini faydalı görmekteyiz. Bu sebeple, okuyuculardan da, bu kapsamda düşüncelerini paylaşmasını şiddetle bekliyor ve tavsiye ediyoruz.

[1] Mal alımlarında aşırı düşük teklif sorgulamasına yönelik olarak taslakta önemli bir değişikliğe yer verilmemiştir. Bu eksikliğin giderileceğini, bütün ihale türleri için çerçeve bir anlayışın getirilmesi gerektiğini düşünmekteyiz.